Het Groningse Paard van Troje

Toen de Grieken tevergeefs de stad Troje trachtten in te nemen tijdens de Trojaanse oorlogen, meer dan 3000 jaar geleden, bedacht Odysseus een list. De Grieken bouwden een reuzegroot houten paard en lieten het voor de poorten van Troje achter als geschenk voor de godin Pallas Athena. Eenmaal de Trojanen het paard hadden binnengehaald, was het lot van de stad bezegeld. Het paard zat immers vol met Griekse soldaten, die de volgende nacht tevoorschijn kwamen en de poorten van de stad wagenwijd openzetten voor het aanstormende Griekse leger. Dit betekende de ondergang van het mythische Troje.

Als ik de uitgebreide bouwkundige versterkingsoperatie en het aardbevingsbestendig nieuwbouwprogramma in het aardbevingsgebied in Groningen van op enige afstand in beschouwing neem, betrak ik mezelf dat de mythe van het Paard van Troje me steeds weer te binnen schiet. Uiteindelijk vraag ik me dan ook af of de bouwkundige versterking  en aardbevingsbestendige nieuwbouw een zegen of een vloek aan het worden is voor Groningen.

Veel heeft te maken met de manier waarop de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) naar het aardbevingsrisico (‘earthquake risk’) kijkt. Voor het terugdringen van het aardbevingsrisico legt de NAM vooral de nadruk op het “bouwkundig versterken van gebouwen om het risico op persoonlijk letsel en de kans op ernstige – levensbedreigende – schade te verminderen” (‘mitigate the risk’) (Winningsplan Groningen Gasveld 2016). Dit aardbevingsrisico wordt dan ook op een uitermate instrumentalistische, technische en juridische wijze ingevuld, met name het wettelijk vooropgestelde niveau voor het individueel risico van 10^-5 per jaar. Niet-levensbedreigende schade zien zij als een “maatschappelijk effect” dat “broadly acceptable” is (Winningsplan Groningen Gasveld 2016; Advies Winningsplan Groningen 2016 – SodM).

Deze zienswijze komt ook duidelijk tot uiting in het door de NAM voorgestelde meet- en regelprotocol. Naast parameters, die verband houden met de seismische dreiging (‘earthquake hazard’), zijn “bovengrondse maatregelen” opgenomen als signaalparameters die bepalend zijn voor de grenswaarden en statusniveaus, die uiteindelijk de gaswinning zouden moeten reguleren. Deze bovengrondse maatregelen hebben betrekking tot de status van het gebouw-versterkingsprogramma, vastgelegd in het meerjarenprogramma (MJP) van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG), en de voortgang op het vlak van de schadeafhandeling uitgevoerd door het Centrum Veilig Wonen (CVW). Hierbij maakt de NAM duidelijk dat de voortgang van het versterkingsprogramma een zodanige impact kan hebben op de reductie van het aardbevingsrisico – ttz. op het risico op persoonlijk letsel of levensbedreigende schade – dat kan overwogen worden de productie te verhogen. De mogelijk verhoogde seismische dreiging, die veroorzaakt wordt door een verhoogde productie, wordt in deze zienswijze opgevangen door een hogere graad van versterking, aardbevingsbestendigheid en schadeafhandeling. Deze zienswijze doet dan ook het Staatstoezicht van de Mijnen terecht concluderen dat de “NAM de nadruk legt op mitigerende in plaats van op preventieve maatregelen ter beperking van schade en het verlagen van het risico” (Advies Winningsplan Groningen 2016 – SodM).

In natuurlijke aardbevingsgebieden, zoals Italië of Californië, is investeren in aardbevingsbestendigheid inderdaad een van de belangrijkste maatregelen om het aardbevingsrisico te verzachten (‘mitigate the risk’). Uiteindelijk heeft de mens immers geen vat op de seismische dreiging, gestuurd door tektonische krachten. Maar in gebieden met geïnduceerde seismiciteit kan men wel – en moet men – vat proberen te krijgen op de seismische dreiging. Maar niet dus in Groningen?

Deze zienswijze van de NAM is vrij pervers. Het gaat immers volledig voorbij aan de veiligheidsbeleving van de Groningers. Het is alsof in een volgens de normen verstevigd gebouw of aardbevingsbestendige nieuwbouw de inwoner de aardbevingen niet meer voelt. Of alsof in een aardbevingsbestendig huis tijdens een aardbeving de kristallen vaas niet meer van de kast kan donderen, of de bibliotheekkast kan omvallen.

Op deze korte video is te zien wat er gebeurd met een volledig aardbevingsbestendig appartementsgebouw,  getest op werelds grootste triltafel (Hyogo Earthquake Engineering Research Center, Japan). Bemerk dat het gebouw de gesimuleerde, krachtige aardbeving vlekkeloos doorstaat. Maar vanaf minuut 1:30 ziet u ook wat er tijdens de aardbeving gebeurt in de eetkamer in dit aardbevingsbestendige gebouw … ik denk dat dit geen commentaar behoeft. (Disclaimer: de gesimuleerde aardbeving is NIET representatief voor een mogelijke zwaardere aardbeving in Groningen!)

En blijkbaar is de NAM niet de enige die zo denkt. In een recent opiniestuk in het Dagblad van het Noorden (‘Bevingen blijven bij gaswinning‘, 20 augustus 2016) stelt ook emeritus-hoogleraar reservoirtechniek Jacques Hagoort dat “op het moment dat Groningen op sterkte is, dat de snelheid [van de gaswinning] weer omhoog kan. Dan kan immers veilig geproduceerd worden en is er alle ruimte om naar de door NAM gewenste 33 miljard te gaan”. Ook de oud-inspecteur-generaal van het SodM, J. de Jong, ziet dit zo in zijn recent position paper in het kader van het rondetafelgesprek in de 2de Kamer op 8 september 2016. Hij verwijst immers naar de evidente aanpak “grote aantallen huizen versterken en zeker tot dat gebeurd is, de productie significant reduceren”.

Alles wordt dus ingezet om het aardbevingsrisico te reduceren door te investeren in versterking en aardbevingsbestendigheid, veel minder in het terugdringen van de seismische dreiging. En hoe hoger de graad van versterking, hoe minder nood aan het terugdringen van de seismische dreiging. Het aantal aardbevingen, noch de mogelijk magnitude, noch de kans op een zwaardere aardbeving, speelt dan steeds minder een rol, want de Groningers leven dan toch in aardbevingsbestendige gebouwen. Versterking en aardbevingsbestendigheid, het Groningse Paard van Troje? Inderdaad, en de veiligheidsbeleving is het ultieme slachtoffer!

Want zo wordt de massale investering in weinig doordachte versterking en aardbevingsbestendige nieuwbouw eerder een vloek dan een zegen voor Groningen. De veiligheidsbeleving geraakt immers op het achterplan. Vandaar dat de bovengrondse maatregelen onder geen beding aangewend kunnen worden in een meet- en regelprotocol. Enkel het terugdringen van de seismische dreiging kan als leidend criterium aangewend worden in een “op risico geoptimaliseerd” winningsplan. Bouwkundig versterken en schadeafhandeling kunnen enkel als flankerende maatregelen – naast het winningsplan – beschouwd worden.

Daarnaast moet ook blijvend geïnvesteerd worden in de veiligheidsbeleving. Ook in natuurlijke aardbevingsgebieden krijgt dit alle aandacht. Aardbevingsoefeningen en andere vormen van sensibilisering – in het teken van ‘earthquake preparedness’ – blijven voor mij een sleutel tot de veiligheidsbeleving, die tot op vandaag nog steeds ontbreekt in Groningen (zie ook ‘Aardbevingen? Groningen moet er maar aan wennen‘ – Trouw, 14 februari 2014). Hierdoor krijgen de angstdemagogen gewoon vrij spel!

Groningers, laat u niet verblinden door het – vergiftigde (?) –  reuzegrote geschenk van het uitgebreide versterkingsprogramma en aardbevingsbestendig nieuwbouwprogramma. Voor u het weet, blijkt het een Paard van Troje … Wees alert en blijft hameren op het terugdringen van de seismische dreiging, en het versterken van de veiligheidsbeleving. Dit kan enkel door een gaswinning die gereguleerd wordt door een strikt en bindend – en maatschappelijk gedragen – meet- en regelprotocol, in volledig beheer van de regulator, het SodM. Maar ja, daarop is het wachten tot november 2017.

Dit opiniestuk is verschenen in Het Dagblad van het Noorden van 6 september 2017: “Gronings paard van Troje”.